Takie sobie spekulacje

16 listopada 2018
Ewa Siedlecka

Czy Marek Chrzanowski – jeśli jest winny – był samotnym szantażystą, czy może stoi za nim „grupa trzymająca władzę”? A może to realizacja pisowskiej wizji silnego państwa?

Afera z szefem KNF zagraża wizji PiS gromiącego „układy” i „szarą sieć”. Godzi w wizję państwa skutecznego w przeciwieństwie do „państwa teoretycznego” Platformy i PSL. Dlatego w interesie PiS jest jak najszybciej ją wyjaśnić i zakończyć. Zabrała się za to rządowa prokuratura. Najprawdopodobniej szef KNF zostanie złożony w ofierze, żeby zaspokoić społeczne oczekiwania. PiS pokaże, że się samooczyszcza i „nie ma świętych krów”.

Zbigniew Ziobro zapewnia, że prokuratura ostro wzięła się do roboty. Jeśli Chrzanowski jest winny i jeśli nie był samotnym szantażystą, jego ewentualni wysoko postawieni mocodawcy mają fantastyczne narzędzie do kontrolowania jego zeznań: grozi mu bowiem albo sześć miesięcy, albo nawet 12 lat. Zależnie od tego, jaką kwalifikację przyjmie podległa rządowi prokuratura. Czy (jeśli jest winny) jest raczej samotnym szantażystą, czy wysłannikiem „jakiejś grupy trzymającej władzę” (by posłużyć się sformułowaniem z bliźniaczo podobnej „afery Rywina”)? Popatrzmy na sekwencję zdarzeń.

Banki Leszka Czarneckiego mają kłopoty. Ich los w dużej mierze zależy od Komisji Nadzoru Bankowego – m.in. czy zaakceptuje plan naprawczy, czy umieści je na liście ostrzeżeń, co obniży ich wiarygodność itd.

W marcu 2018 r. z inicjatywy Marka Chrzanowskiego dochodzi w siedzibie KNF do spotkania w cztery oczy z Czarneckim. Skoro odbyło się w urzędzie, a nie np. w restauracji, należy sądzić, że była to rozmowa służbowa. Czyli że prezes Chrzanowski działał z urzędu. Albo że chciał stworzyć wrażenie działania w imieniu „grupy trzymającej władzę”. W trakcie tej rozmowy Chrzanowski informuje, że prezes zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego Zdzisław Sokal planuje doprowadzić do upadku banku Czarneckiego i przejęcie go przez inny bank za symboliczną złotówkę (nazwał to „planem Zdzisława”). I że on, Chrzanowski, mógłby to zablokować, gdyby Czarnecki zatrudnił u siebie radcę prawnego Grzegorza Kowalczyka. Konkretna propozycja, za ile zatrudnić, miała zostać przedstawiona na kartce: to jeden procent wartości Getin Noble Banku Czarneckiego, czyli 40 mln zł.

Już samo grożenie upadkiem banku, jeśli właściciel nie spełni stawianych żądań – jakie by nie były – można zakwalifikować jako groźbę karalną (art. 190 kk): „Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”).

Natomiast wymuszanie zatrudnienia Kowalczyka w zamian za odstąpienie od planu zniszczenia firmy, nawet gdyby miało to nastąpić za rynkową stawkę – jest przestępstwem z art. 228 kk par. 1: „Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”.

Jeśli jednak przyjmiemy, że szef KNF w zamian za posadę dla Kowalczyka zobowiązał się do wykorzystania swoich uprawnień do udaremnienia przewidzianego prawem działania mającego na celu ochronę klientów banku, wiązałoby się to ze złamaniem paragrafu 4 art. 228 kk: „kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, uzależnia wykonanie [w tym przypadku niewykonanie] czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy lub takiej korzyści żąda (…)”. Kara od roku do 8 lat.

Jeśli natomiast przyjmiemy wersję z żądaniem na kartce 40 mln, czyli „korzyści majątkowej znacznej wartości albo jej obietnicy” – to kara (art. 228 par. 5) rośnie do 12 lat.

Po rozmowie w KNF Czarnecki wychodzi z nagraniem. Zależnie od tego, czy wierzy się w oświadczenia jego pełnomocnika Romana Giertycha czy nie, można przyjąć dwie wersje dalszych jego kroków. Albo, jak mówi Giertych, zamierzając zgłosić sprawę prokuraturze, zabezpiecza swoje firmy (nie wiemy, jak) przed skutkami upublicznienia sprawy. Albo traktuje nagranie jak polisę ubezpieczeniową i informuje szefa KNF, że je ma i w razie ataku na bank ujawni sprawę.

To spekulacje. W sferze faktów mamy natomiast to, że:
– nie zatrudnił Kowalczyka.
– złożył 7 listopada doniesienie do prokuratury.
– w dniu złożenia zawiadomienia posłowie PiS podczas drugiego czytania rządowego projektu ustawy „o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem nadzoru oraz ochrony inwestorów na rynku finansowym” złożyli nagle poprawkę. Dodaje ona do ustawy rozdział „Przejęcie banku”, a w nim przepis dający KNF-owi prawo podjęcia decyzji o „przejęciu banku przez inny bank za zgodą banku przejmującego”. Decyzja „może zawierać warunki i terminy przejęcia banku przez inny bank” – czyli np. przejęcia za symboliczną złotówkę. Zabezpieczenie „za zgodą przejmującego” może być pozorne, bo już samo ogłoszenie przez KNF, że rozpoczął procedurę wydawania decyzji o przejęciu jakiegoś banku w związku z jego trudnościami, a także umieszczenie go na liście ostrzeżeń KNF, jest ciosem mogącym taka zgodę wymusić.
– w dniu ujawnienia, 13 listopada, w „Gazecie Wyborczej” doniesienia złożonego przez Czarneckiego KNF umieścił bank Czarneckiego na liście ostrzeżeń.

Tajemnicą pozostaje, czy Czarnecki złożył doniesienie do prokuratury, bo wiedział, że PiS złoży na trwającym posiedzeniu Sejmu poprawkę o banku za złotówkę, czy raczej to PiS złożył wcześniej przygotowaną poprawkę w reakcji na złożenie przez Czarneckiego doniesienia, by zachęcić go do jego wycofania z prokuratury, póki sprawa nie nagrała rozgłosu. Czy wreszcie obie sprawy nie miały ze sobą związku – jak twierdzi PiS.

To, że Czarnecki mógł brać pod uwagę wycofanie doniesienia, można wnioskować z faktu, że nie dołączył do niego nagrania. A tym samym nie odkrył przed „drugą stroną” (do której zaliczam podległą rządowi prokuraturę) wszystkich atutów. Zrobił to dopiero po uchwaleniu przez Sejm ustawy z poprawką o przejmowaniu banków w wyniku decyzji KNF i po upublicznieniu sprawy.

Szef KNF podał się do dymisji w kilka godzin od publikacji „Gazety Wyborczej”. Następnego dnia przyszedł zaś do KNF i nieniepokojony przez nikogo pozabierał „swoje rzeczy” z gabinetu. Dopiero po nim weszło tam CBA. To dowodzi albo indolencji służb, albo celowego działania. Jakby się okazało, że zniknęły dowody – będzie na Chrzanowskiego.

Zbigniew Ziobro ogłosił, że obejmuje śledztwo w sprawie korupcyjnej propozycji osobistym nadzorem. To znaczy nadzorem politycznym. Jednocześnie zapewnił, że nie miał wcześniej pojęcia, że Czarnecki złożył doniesienie w prokuraturze, a o wszystkim dowiedział się z „Gazety Wyborczej”.

Może rzeczywiście nie wiedział, co skłania do pytania, czy aby państwo PiS nie jest „państwem teoretycznym”, skoro nikt w prokuraturze nie zajrzał przez cztery dni (nie licząc trzech świątecznych) do doniesienia przyniesionego przez – znanego bądź co bądź z twarzy i dokonań – mecenasa Romana Giertycha.

Ale może być i tak, że wiedział i podzielił się tą wiedzą z kierownictwem partii i rządu, na co dowodem może być nagłe wniesienie poprawki.

Jest możliwe, że cała sprawa to osobista inicjatywa 34-letniego, niedoświadczonego doktora habilitowanego ekonomii Marka Chrzanowskiego, awansowanego nagle na szefa jednego z najważniejszych w państwie urzędów kontrolnych. Być może działał w zmowie z Grzegorzem Kowalczykiem, częstochowskim radcą prawnym. Chrzanowski załatwił mu zresztą (co przyznaje sam Kowalczyk) wcześniej fotel w radzie nadzorczej Plus Banku należącego do Zygmunta Solorza – nie wiemy, za ile. I posadę sekretarza rady nadzorczej na Giełdzie Papierów Wartościowych. Podobno miał być „oczami i uszami” Chrzanowskiego. Jest możliwe, że Chrzanowski sam z siebie ma tak ogromne wpływy. Że może obsadzać wysokie urzędy. Że zainspirował rząd do napisania poprawki. Że kontrolował, kiedy zostanie wniesiona do Sejmu. Albo że wiedział o planach takiej poprawki i wykorzystał to do swoich celów. Że tak potrafi manipulować wysokimi funkcjonariuszami władzy publicznej, że nieświadomie uczestniczą w jego planie.

To możliwe, chociaż mało prawdopodobne. Tym bardziej że kariera Marka Chrzanowskiego wskazuje na to, że na wysokie funkcje awansował raczej dlatego, że liczono na jego lojalność, a nie na wiedzę i doświadczenie. Jako skromny wykładowca akademicki w październiku 2015 r. został członkiem Narodowej Rady Rozwoju powołanej przez prezydenta Andrzeja Dudę. A w kilka miesięcy później, w styczniu 2016 r., z rekomendacji PiS Senat powołał go do Rady Polityki Pieniężnej. Na sześcioletnią kadencję, którą sam przerwał w dziwny sposób po kilku miesiącach: najpierw złożył rezygnację „ze względów osobistych”, potem te względy nagle ustąpiły i rezygnację wycofał, by niemal natychmiast złożyć ją ponownie. To wygląda albo na emocjonalne niezrównoważenie, albo na wykonywanie czyichś poleceń. Nie minął miesiąc, a partia – konkretnie premier Beata Szydło – rzuciła go na odcinek KNF.

Jeśli Marek Chrzanowski nie jest samodzielnym graczem, to może jest wysłannikiem „grupy trzymającej władzę”? Gdy przyjmiemy tę wersję, to pozostaje jeszcze pytanie, czy ta „grupa trzymająca władzę” działa na własną rękę czy w ramach polityki prowadzonej przez władzę PiS?

Bo przecież nacjonalizacja banków, zwana repolonizacją, to jeden z oficjalnych celów PiS. Nie tylko banków zresztą, ale też mediów – ciągle jest zapowiadana ustawa „dekoncentracyjna”. I organizacji pozarządowych – że przypomnę „Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego”, które pomyślane zostało jako nacjonalizacja inicjatyw społecznych. A także próbę przejęcia przez szefa MSWiA zarządu nad fundacjami Wolni Obywatele RP i Otwarty Dialog (zablokowały to sądy). W samostanowienie organizacji pozarządowych i przedsiębiorstw wymierzony jest też projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, pozwalający państwu przejmować nad nimi kontrolę w razie podejrzenia o popełnienie przestępstwa. A także uchwalone przez PiS przepisy o „konfiskacie rozszerzonej” pozwalające skonfiskować przedsiębiorstwo, jeśli zostanie ono uznane za narzędzie popełnienia przestępstwa.

W ogóle nacjonalizacja i sterowanie centralne – to pomysły PiS na silne państwo. Próba przejęcia banków Czarneckiego, a w przyszłości może innych doskonale się w tym mieści. Może być więc tak, że „grupa trzymająca władzę” – ktokolwiek w niej jest – chciała się upaść na haraczu nazwanym wynagrodzeniem dla Kowalczyka, a przy okazji stworzyć warunki dla politycznego planu nacjonalizacji banku Czarneckiego.

W jaki sposób posada dla Kowalczyka mogłaby to ułatwić? Ano w taki, że dając tak ewidentną łapówkę, Czarnecki popełniłby przestępstwo. Mając na to dowód, można by go trzymać w szachu i zmuszać do rozmaitych działań. I koniec końców przejąć bank. A gdyby się nie zgadzał – jest, wspomniana już, uchwalona ustawa o konfiskacie rozszerzonej. Można by uznać, że za pomocą swojego przedsiębiorstwa popełnił przestępstwo łapownictwa. A dowodem korupcji byłoby nagranie rozmowy. Tyle że nie to, które zrobił Czarnecki, ale nagranie Chrzanowskiego. Skąd przypuszczenie, że Chrzanowski ma nagranie? Ano stąd, że na początku rozmowy z Czarneckim poinformował o „szumidłach”, czyli zainstalowanych urządzeniach do zagłuszania nagrywania. Może po to, by zniechęcić Czarneckiego do nagrywania? Ale równie prawdopodobne jest, że po to, by odsunąć od siebie podejrzenie, że sam nagrywa.

Jeśli Marek Chrzanowski jest winny, a prokuratura zechce go pociągnąć do odpowiedzialności, wtedy zdecyduje, czy postawić mu zarzut zagrożony karą od sześciu miesięcy więzienia, czy ten zagrożony karą do 12 lat. Jeśli Chrzanowski przyzna się do nieudolnej próby szantażu, a prokuratura nie będzie się w tym doszukiwać drugiego dna – pewnie sześć miesięcy wystarczy.