Luka urojona, czyli władza nas obroni

22 stycznia 2019
Ewa Siedlecka

Nie potrzeba nowego „lex Trynkiewicz”. Nie ma luki w prawie. Jest akcja polityczna PiS.W PRL były „ośrodki przystosowania społecznego”, do których więźniowie trafiali po odbyciu kary, jeśli stwierdzono, że nie dość się jeszcze zresocjalizowali. OPS-y były jedną z pierwszych instytucji peerelowskiego prawa zlikwidowanych po czerwcowych wyborach – jeszcze w grudniu 1989 r. Sejm „kontraktowy” uznał je za sprzeczne nie tylko z europejskimi standardami praw człowieka, ale nawet z peerelowską konstytucją. Powoli przywracamy tę instytucję, tylko w znacznie drastyczniejszej formie. Z OPS-ów wychodziło się bowiem najdalej po trzech latach. Z ich nowej wersji można nie wyjść nigdy.

Zabójstwo prezydenta Pawła Adamowicza spowodowało przynajmniej jedno dobro: debatę nad koniecznością pohamowania agresywnego języka debaty publicznej. Ale za chwilę i to dobro może zostać zniszczone. Rząd PiS zwekslowuje bowiem debatę o przyczynach tej zbrodni na temat choroby psychicznej zabójcy i rzekomej konieczności uchwalenia nowych przepisów, które pozwolą chorych psychicznie więźniów nie wypuszczać na wolność.

Będzie to kolejny wyłom w fundamentalnych dla cywilizacji zachodniej zasadach domniemania niewinności i zakazu ponownego karania za ten sam czyn, które wypływają z zasady niezbywalnej, przyrodzonej godności każdego człowieka, niezależnie od pochodzenia społecznego, stanu zdrowia – także umysłowego – czy kompetencji moralnych. W 2013 roku uchwalono, z inicjatywy rządu PO-PSL, że skazani zaburzeni, ale nie chorzy psychicznie, którzy zostaną przez biegłych uznani za „dyssocjalnych” i potencjalnie groźnych, a byli skazani za przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu lub przestępstwa seksualne, mogą być bezterminowo umieszczeni w ośrodku nazwanym „terapeutycznym”. Pretekstem był zbliżający się koniec kary zabójcy i gwałciciela czterech chłopców Mariusza Trynkiewicza.

Pretekstem do nowej, zapowiadanej przez PiS ustawy stało się to, że zabójca Pawła Adamowicza Stefan W. wyszedł z więzienia „mimo” że jego matka zawiadomiła policję – a ta więzienie – że jej syn jest w złym stanie psychicznym i może zrobić coś złego. Jak wynika z wyjaśnień służby więziennej, skonsultowano go z psychiatrą, przeprowadzono rozmowę z nim i współosadzonymi i – nie potwierdziwszy zagrożenia – wypuszczono z końcem kary, zawiadamiając policję. Policja mogła go objąć obserwacją w ramach swoich uprawnień do stosowania środków operacyjno-rozpoznawczych dla zapobiegania przestępstwom – czego nie zrobiła.

Władza uznała, że istnieje luka w prawie, która pozwala, aby groźni, chorzy psychicznie przestępcy wychodzili na wolność. Dlatego minister zdrowia Wojciech Szumowski i minister sprawiedliwości Zbigniew Ziobro ogłosili, że przygotują ustawę, która pozwoli „zawnioskować do sądu opiekuńczego o skierowanie osoby osadzonej w ZK na leczenie ambulatoryjne lub w zakładzie zamkniętym”.

Tymczasem żadnej luki w prawie nie ma. Jeśli sąd skazuje na więzienie osobę chorą psychicznie i uznaje, że może ona stanowić zagrożenie także po odbyciu kary, może w wyroku orzec, że po jej zakończeniu, jeśli biegli stwierdzą taką konieczność, taka osoba może być zobowiązana do leczenia ambulatoryjnego lub umieszczona w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym.

Nowe przepisy miałyby dotyczyć sytuacji, gdy – tak jak w przypadku Stefana W. – choroba psychiczna pojawi się w trakcie odbywania kary. Tylko że tu też nie ma żadnej luki w prawie. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego, art. 22 par. 2c., pozwala przymusowo umieścić w szpitalu psychiatrycznym osobę, której „dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób”. O takim przyjęciu decyduje lekarz danego szpitala „po osobistym zbadaniu i zasięgnięciu w miarę możliwości opinii drugiego lekarza psychiatry albo psychologa”. Tę decyzję musi zatwierdzić ordynator, a weryfikuje sąd (art. 23 i 25).

Gdzie tu luka prawna? Kto bronił zawieźć Stefana W. karetką z więzienia do szpitala psychiatrycznego, by tam lekarze zdecydowali, czy kwalifikuje się do „przyjęcia bez zgody” – bo tak nazywa się ten tryb?

Ustawa „o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzającymi zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób” (zwana „na bestie”) stała się narzędziem dyscyplinowania więźniów: są straszeni, że jeśli nie będą posłuszni, to trafią do Gostynina. Prof. Monika Płatek, która udziela albo raczej usiłuje udzielać pomocy prawnej „pacjentom” ośrodka w Gostyninie (ostatnio nie jest tam już wpuszczana), opowiada m.in. historię człowieka skazanego za wykorzystanie seksualne dwóch starszych nastolatków, który był regularnie gwałcony przez innych skazanych. Wielokrotnie, bezskutecznie prosił dyrektora więzienia o pomoc. W końcu poskarżył się na bezczynność dyrektora do Centralnego Zarządu Służby Więziennej, za co otrzymał od dyrektora obietnicę, że „skończy w Gostyninie”. I skończył, bo to dyrektorzy zakładów karnych wnioskują do sądu o umieszczenie w Gostyninie skazanych po zakończeniu odbywania kary.

A jest się czego bać. Liczba osadzonych w „Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym” w Gostyninie przekroczyła ponad trzykrotnie pojemność ośrodka. Ścisk przekracza normy więzienne (w „pokojach” jednoosobowych przebywa po ośmiu „pacjentów”, na piętrowych łóżkach). Panuje tam reżim surowszy niż w najcięższym więzieniu, „pacjentom” praktycznie odcięto kontakt ze światem zewnętrznym. Nie wpuszcza się nawet ich prawników, wybuchają protestacyjne głodówki. Ministerstwo Zdrowia odpowiedzialne za ośrodek nie nadzoruje go, a rzecznik praw pacjenta także odmawia interwencji.

Teraz szykuje się nowa ustawa. I nowe pole do nadużyć . Tak jak dziś biegli boją się wydać opinię, która umożliwi wypuszczenie, po odbyciu kary, skazanego uznanego przez dyrektora więzienia za mogącego stanowić zagrożenie z powodu „zaburzeń niepsychotycznych”, tak za chwilę to samo będzie się działo z osobami, które w więzieniu zachorowały psychicznie. Nikt nie chce brać na siebie odpowiedzialności. A odpowiedzialności za pozbawienie wolności po odbyciu wyroku nie ponosi nikt.

Te zmiany w prawie nie tylko są niepotrzebne, ale i groźne z humanitarnego i społecznego punktu widzenia. Ale kogo to obchodzi poza rzecznikiem praw obywatelskich, który bezskutecznie monituje ministrów zdrowia i sprawiedliwości w sprawie Gostynina? I poza psychiatrami, którzy znowu będą protestować przeciwko wykorzystywaniu psychiatrii do prowadzenia polityki kryminalnej?

Władza pokaże, że umie „rozwiązywać problemy” i dba o nasze bezpieczeństwo. I wszyscy to kupią.