Kto zawinił w sprawie Stefana W.?

17 stycznia 2019
Ewa Siedlecka

W sprawie Stefana W. można się doszukać zaniedbania. Ale gdyby go nie było, i tak prawdopodobnie nie zapobiegłoby to zbrodni.

Matka Stefana W., zabójcy prezydenta Pawła Adamowicza, jeszcze przed jego wyjściem z więzienia zawiadomiła policję, że syn jest w złym stanie psychicznym i może zrobić coś strasznego – ustaliła „Gazeta Wyborcza”. Policja zawiadomiła zakład karny, w którym Stefan W. przebywał. Stefan W. wyszedł i zamordował. Teraz policja i więziennictwo przerzucają się odpowiedzialnością. Kto zawinił?

Z tego, co wiadomo z ustaleń dziennikarzy, wygląda na to, że to policja nie wykorzystała wszystkich dostępnych jej środków. Ale gdyby wykorzystała – i tak nie miała wielkich szans, żeby zapobiec tragedii.

Ustalenia są takie:

Stefan W. 8 grudnia kończył odbywanie kary ponad pięciu lat więzienia za cztery napady na banki z atrapą pistoletu (zrabował w sumie 15 tys. zł). W więzieniu leczył się psychiatrycznie, rozpoznano schizofrenię paranoidalną. Jego matka zgłosiła się do gdańskiej policji 30 listopada, ostrzegając o złym stanie psychicznym syna i jego zapowiedziach, że zamierza zrobić coś złego. I że obwinia polityków o wsadzenie go do więzienia.

Policjanci tego samego dnia wysłali pismo do ZK w Gdańsku Przeróbce, gdzie siedział Stefan W.: „Z ustaleń wynika, że Stefan W. składał deklaracje słownie, w których oznajmia, że niesłusznie dostał taki wysoki wyrok, bo to nie była prawdziwa broń, tylko atrapa, i że jak wyjdzie z więzienia, to teraz dopiero zrobi napad z prawdziwą bronią, weźmie maczetę, pojedzie do Warszawy i tam zrobi napad, albo wykorzysta tę atrapę broni, którą ma w więziennym depozycie”. Prosili o „podjęcie możliwych dostępnych działań będących w gestii Zakładu Karnego, mogących wpłynąć na plany i postawę skazanego wychodzącego na wolność, w tym rozmowę pod kątem planów, jakie ma po wyjściu na wolność”.

Jak wyjaśnia Wirtualnej Polsce mjr Bartłomiej Turbiarz, zastępujący rzecznika prasowego Dyrektora Generalnego Służby Więziennej, natychmiast po otrzymaniu pisma dyrektor więzienia polecił przeprowadzenie ze Stefanem W. „rozmowy wychowawczej, psychologicznej oraz konsultacji lekarskiej”. Rozmawiano też ze współosadzonymi i funkcjonariuszami, którzy go znali. Stefan W. nie potwierdził, że chce dokonać zemsty czy w ogóle jakiegoś przestępstwa. Nie wiemy, jaki był wynik konsultacji psychiatrycznej, co powiedzieli osadzeni i funkcjonariusze. Wiemy tylko, że ustalenia nie były alarmujące. Wszystkie te ustalenia zostały przekazane policji – wraz z dokładną datą i godziną wyjścia osadzonego na wolność.

Nawet gdyby potwierdzono niebezpieczeństwo dokonania przez Stefana W. kolejnego przestępstwa, służba więzienna nie mogła nie wypuścić go z końcem kary. Byłoby to przestępstwo bezprawnego pozbawienia wolności. Nie mogła też – co sugerują niektórzy politycy – wszcząć procedury umieszczenia go w ośrodku w Gostyninie (Krajowy Ośrodek Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym), bo tam, wedle ustawy zwanej „ustawą na bestie”, nie można kierować osób chorych psychicznie, a jedynie mające „zaburzenia psychiczne w postaci upośledzenia umysłowego, zaburzenia osobowości lub zaburzenia preferencji seksualnych”.

Służba więzienna zrobiła więc wszystko, co mogła. Teraz ruch należał do policji.

Policja twierdzi, że nie mogła Stefana W. inwigilować po wyjściu z więzienia. Można się dziwić temu twierdzeniu już choćby dlatego, że nie miała i nie ma żadnych problemów z inwigilowaniem np. działaczy opozycji ulicznej, co wiemy z dokumentów ujawnionych przez „Gazetę Wyborczą” i portal OKO.press. Policja tłumaczyła wtedy, że ma prawo śledzić ludzi w miejscach publicznych w ramach swojego zadania przeciwdziałania i wykrywania przestępstw. Art. 14 ustawy o policji stanowi, że „policja wykonuje czynności: operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i administracyjno-porządkowe w celu: rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń (…)”.

A więc skoro było uzasadnione podejrzenie, że Stefan W. może chcieć popełnić przestępstwo, była podstawa prawna do stosowania inwigilacji w postaci obserwacji, nawet 24-godzinnej. Podstawą mogło być zawiadomienie złożone przez matkę. Pytanie jednak, jak długo można chodzić za człowiekiem, który nie łamie prawa i nic nie wiadomo o jego konkretnych przestępczych planach, poza ogólnym stwierdzeniem, że chce szukać zemsty? Szczególnie gdy nie wiadomo konkretnie, na kim? Sam fakt, że ktoś jest chory psychicznie, nawet jeśli w przeszłości popełnił przestępstwo, nie jest rozsądnym powodem do stałej inwigilacji. Byłoby to nadużyciem prawa.

Czy taka inwigilacja zapobiegłaby tragedii? Stefan W. miał prawo przyjść na finał Wielkiej Orkiestry, miał prawo stać pod sceną. Policjant musiałby dosłownie siedzieć mu na karku, żeby powstrzymać go przed wtargnięciem na nią. Wydaje się, że jedyne, co mogłoby Stefana W. zniechęcić do ataku, to świadomość, że policja za nim chodzi i go pilnuje. Czyli inwigilacja ostentacyjna.

Gdyby złamał prawo – np. awanturował się w miejscu publicznym – można by go zatrzymać i zlecić obserwację psychiatryczną. Ale taki pretekst się nie wydarzył. Tak więc koniec końców nie wygląda na to, by w tej sprawie policja czy służba więzienna zaniedbały czegoś, co zapobiegłoby tej zbrodni.